وضعیت مهاجرین در ایران

وضعیت مهاجرین در ایران

ایران دهه‌هاست میزبان میلیون‌ها مهاجر و پناهجو بوده و بیشترین سهم را از آوارگان افغانستانی در منطقه پذیرفته است. با این‌حال، از اواخر ۲۰۲۴ و در ۲۰۲۵ تحولات سیاستی و موج‌های بازگشت/اخراج باعث تشدید بحران‌های انسانی و حقوقی شده است. این مقاله وضعیت کنونی، آمار کلیدی، چالش‌ها، پاسخ دولت و نهادهای بین‌المللی و پیشنهادات راهبردی را بررسی می‌کند. data.unhcr.org+1

H2 — ۱) آمار و چشم‌انداز کلی

• میزان کلی: گزارش‌های بین‌المللی می‌گویند ایران میزبان چند میلیون نفر است؛ برآوردها از حدود ۷۵۰–۸۰۰ هزار پناهجوی ثبت‌شده تا ۳٫۴–۳٫۸ میلیون نفر «افراد در وضعیت پناهجویی یا شبیه پناهجو»/مهاجر افغان (شامل ثبت‌نشده‌ها) متغیر است—تفاوت آمارها به دلیل روش‌شماری و تعریف «ثبت‌شده» یا «مشکل‌دار» است. UNHCR+2data.unhcr.org+2

• جریان‌های بازگشت/اخراج ۲۰۲۴–۲۰۲۵: در ۲۰۲۵ موج‌های بازگشت بزرگ گزارش شده‌اند؛ صدها هزار نفر در نیمه اول سال ۲۰۲۵ از ایران به افغانستان بازگشته‌اند (گزارش‌های IOM و منابع خبری بین‌المللی). iom.int+1

نکته: برای نوشتن آمار دقیق در صفحه وب، بهتر است عددِ منبع‌محور (مثلاً «طبق آمار UNHCR در آوریل ۲۰۲۵: ۳٫۴۹ میلیون») درج و با لینک منبع همراه شود. data.unhcr.org

H2 — ۲) وضعیت حقوقی و سیاست‌های دولت ایران

• انواع اسناد: در ایران سیستم‌های متفاوتی برای مهاجران وجود دارد (کارت‌های ثبت‌شده/Amayesh یا Hoviat، و دسته‌ای از افراد غیرقانونی/بدون مدارک). دولت در دوره‌های مختلف سیاست‌های «تنظیم/regularisation»، ضرب‌الاجل برای ترک، و کمپین‌های بازگشت را اجرا کرده است. UNHCR+1

• سیگنال‌های اخیر: از اواخر ۲۰۲۴ و در ۲۰۲۵ دولت محدودیت‌ها و ضرب‌الاجل‌هایی وضع کرد که منجر به موج‌هایی از بازگردانی‌ها و اخراج‌ها شد؛ برخی منابع بین‌المللی از بازگشت‌های اجباری و افزایش فشار تا نیمه ۲۰۲۵ خبر داده‌اند. سازمان‌های حقوق بشری نگرانی خود را نسبت به بازگرداندن اجباری و کاهش دسترسی به خدمات اعلام کرده‌اند. Le Monde.fr+1

H2 — ۳) مشکلات کلیدی مهاجرین در ایران

H3 — دسترسی به خدمات سلامت

• مهاجران ثبت‌نشده اغلب از دسترسی کامل به خدمات بهداشتی محروم یا محدود هستند؛ فشارهای اقتصادی و افزایش هزینه‌ها نیز دسترسی را سخت‌تر کرده است. نهادهای امدادی از نگرانی نسبت به کاهش حمایت‌ها خبر می‌دهند. NRC+1

H3 — آموزش و تحصیل

• کودکان مهاجر، به‌ویژه آن‌هایی که مدارک قانونی ندارند، در بسیاری از موارد دسترسی پایدار به مدرسه ندارند یا با محدودیت‌هایی مواجهند؛ هرچند دولت و برخی نهادها برنامه‌های آموزش رسمی و غیررسمی راه‌اندازی کرده‌اند، اما پوشش کامل هنوز چالش‌برانگیز است. The Global Compact on Refugees | UNHCR

H3 — اشتغال و شرایط اقتصادی

• بسیاری از مهاجران در بخش غیررسمی کار می‌کنند، با حقوق پایین، عدم دسترسی به بیمه و امنیت شغلی اندک. فشار برای بازگشت یا اخراج باعث شده مهاجران در برابر استثمار آسیب‌پذیرتر شوند. ACAPS

H3 — مخاطرات حقوق بشری و حفاظت

• گزارش‌ها از بازداشت‌ها، اخراج‌های سریع و شرایط دشوار در مراکز بازداشت و بازگرداندن اجباری خبر داده‌اند؛ نهادهای بین‌المللی نگرانی از نقض حقوق پناهجویان را اعلام کرده‌اند. OHCHR+1

H2 — ۴) نقش نهادهای بین‌المللی و کمک‌رسانی

• UNHCR، IOM و NGOها نقش کلیدی در ثبت‌نام، حمایت حقوقی، خدمات اولیه و برنامه‌های بازگشت ایمن و داوطلبانه دارند. با این حال منابع مالی و ظرفیت پاسخ‌دهی گاهی ناکافی اعلام شده است. در نیمهٔ ۲۰۲۵ سازمان‌ها نسبت به کسری بودجه و نیازهای بشردوستانه هشدار داده‌اند. data.unhcr.org+1

H2 — ۵) پیامدهای اجتماعی و منطقه‌ای

• بازگشت‌های وسیع و اخراج‌های ناگهانی فشار بر ساختارهای اجتماعی و اقتصادی افغانستان را تشدید می‌کند و می‌تواند موج جدیدی از بی‌ثباتی را افزایش دهد. همچنین، تنش‌های بین‌المللی و حقوق‌بشری می‌تواند روابط دیپلماتیک منطقه‌ای را تحت تأثیر قرار دهد. Al Jazeera+1

H2 — ۶) پیشنهادات و راهکارها (Policy & Humanitarian Recommendations)

1. پاسخ‌های انسانی و مبتنی بر حقوق: توقف بازگرداندن اجباری تا زمانی که مکانیزم‌های بازگشت ایمن و پذیرش در افغانستان تضمین نشود؛ اولویت با حفاظت کودکان و خانواده‌ها. OHCHR

2. تقویت ثبت‌نام و دسترسی به خدمات: ایجاد مسیرهای رسمی و شفاف برای ثبت و regularisation تا افراد دسترسی به سلامت، آموزش و کار قانونی داشته باشند. UNHCR

3. همکاری منطقه‌ای: راهکارهای مشترک ایران، افغانستان، پاکستان و جامعه بین‌المللی برای توزیع مسئولیت و پشتیبانی مالی و فنی. data.unhcr.org

4. افزایش بودجه و حمایت از NGOها/UN: تسریع در تخصیص منابع بین‌المللی برای برنامه‌های امدادی و توسعه‌ای در مناطق بازگشت. iom.int

5. مکانیزم‌های نظارت حقوق‌بشری: دسترسی ناظران مستقل برای بررسی شرایط بازداشت و بازگرداندن مهاجران و تضمین رعایت حقوق بشر. OHCHR

H2 — نتیجه‌گیری

ایران با جمعیت بزرگ مهاجران و پناهجویان (به‌ویژه افغان‌ها) روبه‌روست. چالش اصلی تلفیقی از سیاست‌های داخلی، کمبود منابع و تحولات منطقه‌ای است. پاسخ انسانی، احترام به حقوق بنیادین و راهکارهای منطقه‌ای و بلندمدت برای تضمین حفاظت و ادغام مهاجران ضروری است. نهادهای بین‌المللی خواستار پشتیبانی فوری برای جلوگیری از بحران انسانی گسترده شده‌اند. data.unhcr.org+1